از جمله زیارات مسلّم و مأثور از خاندان وحى، زیارت حضرت فاطمه ‏معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها است. زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها، سراسر آكنده است از مضامین معنوی و الهی که با قرآن كریم، سنّت شریف معصومین علیهم السلام و روایات وارد شده در شأن و منزلت آن حضرت، هماهنگی كامل دارد. از ادله صدور این زیارتنامه از معصوم علیه السلام، نثر بسیار متقن و لبریز از معارف الهی و نصّ استوار آن است كه دقت در آن و مقایسه آن با زیارت هایی كه غیرمعصوم انشاء كرده است، نشان می دهد این زیارت نامه از امام معصوم علیه السلام صادر شده است. متن این زیارت را می توان به خطبه های نهج البلاغه و دعاهایی از قبیل دعای كمیل تشبیه كرد كه حتی اگر سند نداشته باشد - كه دارد - محتوای آن نشان گر صحت صدور آن است.

شفیعه روز جزا

در بخشی از زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه سلام ‏اللَّه‏ علیها آمده است: « یا فاطِمَهُ اشفَعی لی فی الْجَنَّةِ ، فَاِنَّ لَكِ عِنْدَ اللهِ‌ شَأْنا ً مِنَ الشَّأْنِ ».(1) در این عبارتی نورانی، از آن بانوی مکرّمه به سبب این كه نزد خداوند متعال شأن و منزلتی والا دارد، درخواست شفاعت شده است. این فراز از زیارتنامه می تواند ناظر بر این سخن امام صادق علیه السلام باشد كه فرموده است:

« تُقْبَضُ فیها امرَأَةٌ مِنْ وُلدی، وَ اسْمُها فاطمةُ بنتِ موسی، تَدْخُلُ بِشِفاعَتِها شیعتُنا الجنّةَ باَجْمَعِهِمْ »(2)

در قم، بانویی از فرزندان من كه نامش فاطمه دختر موسی است، رحلت می كند؛ با شفاعت او همه شیعیان ما به بهشت می شوند.

برای درک بیشتر عظمت شفاعت و درجه شفیع، باید توجه داشت که مقام رفیع «شفاعت» شایستگی ویژه ای را می طلبد كه بدون اجازه خداوند متعال، معنایی نخواهد داشت : « یَوْمَئِذٍ لاتَنْفَعُ الشِّفاعَهُ الّا مَنْ اَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ» (3)؛ روز قیامت شفاعت كسی فایده نبخشد جز آن كه خدا اجازه شفاعتش داده باشد .

و این اذن به كسانی داده می شود كه به مرتبه عالی از قرب الهی و بندگی خالصانه پروردگار رسیده باشند كه در رأس آنها انبیاء و ائمّه معصومین علیهم السلام هستند و بعد از آنها بندگان خالص حق و اولیاء مقرّب درگاه خدا از علماء و شهداء و فرزندان شایسته امامان معصوم علیهم السلام هستند كه هر كدام در حدّ مقام و درجه معنوی خویش حق شفاعت دارند.
اگر در زیارت آن مكرّمه بى‏ بدیل مى‏ خوانیم: «یا فاطِمَةُ اشْفَعى لى فِى الْجَنَّةِ » و درخواست شفاعت از آن خزینه رحمت الهى مى‏كنیم، تقاضایى بجا و بمورد است كه او صاحب شفاعت كبرى و تامّه است و دامنه شفاعتش آن قدر گسترده و وسیع است كه به هركسى كه در زیر لواى مقدّس تشیّع باشد خواهد رسید
مقامی عظیم

این كه طبق زیارتنامه حضرت معصومه علیهاالسلام، او در پیشگاه خدا دارای شأن مخصوص است (فَاِنَّ لَكِ عِنْدَ اللهِ‌ شَأْنا ً مِنَ الشَّأْنِ)، یعنی یك بانوی عادی نیست، و دارای مقام و موقعیت مخصوصی است، و به عنوان یكی از اولیای برجسته خدا، در بارگاه بی همتای الهی می درخشد، بلكه در مقام قرب مخصوص الهی قرار گرفته، و شفاعت او مورد امضای الهی و عنایات خاص باری تعالی است. در این مقام، وجوه و احتمالاتی است از این قرار:

1. یعنی برای تو ای فاطمه معصومه! شأنی از شئون عصمت است و تو در مرتبه ای از مراتب عصمت قرار داری كه هر چند مساوی با امامان نباشی ولی در رتبه بسیار نزدیك به آنانی.

2. برای تو شأنی از شئون ولایة الله است و همانگونه كه برای ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین مرتبه ای از مراتب ولایة الله است و متصرف در عالم وجودند تو نیز می توانی در عالم وجود تصرف كنی.

بنابراین، بعید نیست همانگونه كه حضرت بقیة الله صلوات الله علیه متصرف در عالم هستی است حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام نیز دارای تصرف بوده و رتق و فتق امور و جریانات جهان هستی به نظر او باشد.

3. برای تو مرتبه ای از مراتب شفاعت كبری در قیامت است و اگر با حضرت زهرای مرضیه علیهاالسلام در مقام شفاعت، مساوی نباشی رتبه ای رفیع از آن مقام عظیم را داری.
حضرت معصومه علیهاالسلام

بنابراین، حضرت فاطمه ‏معصومه علیهاالسلام در كنار جدّه معظّمه ‏اش فاطمه ‏زهرا علیهاالسلام می تواند از گناهكاران شفاعت كند و به اذن خداوند سبحان آنان را از عذاب الهی برهاند.

شفاعتی گسترده

آنچه در اینجا بسیار قابل توجّه است این است كه برحسب ظاهر روایاتى كه ذكر شد، نه تنها آن دو حبیبه خداوند، صاحب مقام شفاعتند، بلكه شفاعت آنان در سطحى وسیع و گسترده مى ‏باشد. چنانكه در روایت مربوط به حضرت معصومه علیهاالسلام كلمه « اَجْمَعِهِمْ » به كار رفته كه كاملاً ظاهر در این است كه همه شیعیان به شفاعت آن بزرگوار مى‌‏رسند و عامّه شیعه از آن بهره‏ مند و برخوردار خواهند گردید.

این تعبیر، بسیار ارزشمند است، زیرا از یك سو مقام والاى حضرت فاطمه بنت موسى علیهماالسلام را ابراز مى ‏دارد كه شفاعت آن حضرت نوع خاصى از شفاعت است، و گروهى و طایفه اى نمى‏ باشد، بلكه فراگیر و عمومى است و به كافّه شیعه خواهد رسید.

و از دیگر سو تعبیر امیدبخش و فرح ‏انگیز است و نور امید در دلهاى همه شیعیان ایجاد مى‏كند. شفاعت حضرت معصومه علیهاالسلام شعاع رحمت واسعه الهیه است كه همه را زیر پروبال خود خواهد گرفت.
این كه طبق زیارتنامه حضرت معصومه علیهاالسلام، او در پیشگاه خدا دارای شأن مخصوص است (فَاِنَّ لَكِ عِنْدَ اللهِ‌ شَأْنا ً مِنَ الشَّأْنِ)، یعنی یك بانوی عادی نیست، و دارای مقام و موقعیت مخصوصی است، و به عنوان یكی از اولیای برجسته خدا، در بارگاه بی همتای الهی می درخشد

بنابراین اگر در زیارت آن مكرّمه بى‏ بدیل مى‏ خوانیم: «یا فاطِمَةُ اشْفَعى لى فِى الْجَنَّةِ » و درخواست شفاعت از آن خزینه رحمت الهى مى‏كنیم، تقاضایى بجا است كه او صاحب شفاعت كبرى و تامّه است و دامنه شفاعتش آن قدر گسترده و وسیع است كه به هر كسى كه در زیر لواى مقدّس تشیّع باشد خواهد رسید.

کدام شیعه

در اینجا نباید یك مطلب را از یاد برد و آن این است كه در همان روایت مخصوص، مى‏ فرماید: “شیعیان من به شفاعت او داخل بهشت خواهند گردید” و اكنون باید همه در حال خود فرو رویم و بنگریم كه آیا در زمره شیعیان امام صادق علیه ‏السّلام هستیم؟ و آیا این عنوان و واژه درباره ما صادق است؟ و آیا آن امام بزرگوار، تشیّع ما را امضا مى ‏كند؟ اگر خداى نخواسته این مطلب مورد تردید قرار گرفت یا این عنوان منتفى شد، حكم و اثر آن نیز در پى آن منتفى خواهد گردید.

ملاك شیعه بودن را ما خود نمى ‏توانیم تفسیر كنیم و به دست بدهیم، ملاك آن، طبق تفسیر خاندان پیغمبر علیهم ‏السّلام باید در عمل روشن گردد و عمل ماست كه معیار تشیّع ما خواهد بود.

آری، فیض، فیضى مستعدّ است و اقتضاى شمول آن نسبت به همه افراد شیعه، محقّق است. اكنون بكوشیم كه حداقل در ردیف ضعفاى شیعه - از نظر فكر و عمل - باشیم تا مشمول لطف عمیم حضرت فاطمه ‏معصومه علیهاالسلام قرار بگیریم.

پی نوشت:

1) بحارالانوار، ج 102، ص 266 .

2) مجالس المۆمنین، ج 1، ص 83؛ سفینة البحار , ج 2, ص376 .

3) طه: 109.

ابوالفضل صالح صدر/بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان